Onze laatste liverecensie.
Onze laatste albumrecensie.
Ons laatste interview.
Onze laatste video.
Als van Can in 2012 The Lost Tapes uitkomt, vol met decennialang opgeslagen, onuitgebracht materiaal, staan er nog steeds een heleboel liefhebbers om te springen. Kraftwerk wordt tot de dag van vandaag door menig criticus gezien als de belangrijkste groep voor elektronische muziek ooit. En onder meer Radiohead, The Mars Volta en Wilco noemen bands als Neu! (foto boven) en Faust inspiratiebronnen. Wat deze oude bands verbindt? Nou, ze waren alle Duits en werden op een grote hoop genaamd 'krautrock' gegooid.
Die term werd bedacht om de plots opgestoken storm van innovatieve kwaliteitsbands uit West-Duitsland in een hokje te kunnen stoppen. Muzikaal gezien hebben het gierende gitaargeweld van Amon Düül II, de meditatieve klanken van Popol Vuh en de wazige synthesizertrips van Tangerine Dream immers weinig met elkaar te maken. Ook kennen de meeste krautrockbands elkaar niet persoonlijk. Wel is deze plotselinge golf aan creativiteit en experimenteerdrang, die leidde tot een van de interessantste stromingen uit de muziekgeschiedenis, naast zeer genietbaar ook bijzonder intrigerend. Stopten ze in het Duitsland van begin jaren zeventig soms iets in het water, of is er een betere verklaring?
Zeitgeist
Jazeker. Zoals wel vaker leidt reactie tot creativiteit. Je willen afzetten tegen wat gevestigd is, of het leven in bijzondere, emotionele tijden heeft kunst vaker tot grote hoogten gedreven. In het naoorlogse West-Duitsland (inclusief West-Berlijn) gebeurt het allebei. Terwijl muzikanten in het op slot gegooide Oosten in de gaten worden gehouden door een overheid die westerse popmuziek als gevaar ziet, komt West-Duitsland juist flink onder Amerikaanse invloed te staan. Alles wat Amerikaans is, van Coca Cola tot rock-'n-roll, rukt in hoog tempo op in het land, om zo de dominante cultuur te vormen.
Daarnaast is het West-Duitsland in de nasleep van de oorlog gevuld met idealistische jongeren, geïnteresseerd in de kunst van het moment. Rock vinden ze vaak maar kinderachtig. Eén van hun helden is dan ook de componist Karlheinz Stockhausen (foto boven), die al sinds de jaren vijftig heftig experimenteert met vreemde (elektronische) geluiden en structuur. Het is diezelfde Stockhausen die een half jaar in Amerika lesgeeft en onder de indruk raakt van Jefferson Airplane. Neem daarbij dat de in kunstzinnige kringen gewaardeerde Yoko Ono een relatie krijgt met John Lennon en een vernieuwende groep als The Mothers of Invention (van Frank Zappa) in het land komt optreden. Het wordt duidelijk: rock is wel degelijk iets waar je wat mee kunt. Maar dan moet het wel op geheel eigen manier gebeuren. Veel meer dan hun Amerikaanse en Britse collega's zijn de Duitsers geïnteresseerd in elektronica-innovaties, jazz en avant-gardistische artiesten als Steve Reich. Zo komt het dat eind jaren zestig de eerste bands ontstaan die kosmische musik maken, zoals ze het zelf noemen, en die zich qua sound stevig onderscheiden van de overzeese groepen.
Invloedrijke commune
Een van de theorieën over de geboorte van de term krautrock zoekt de oorsprong bij een sterk idealistische, linkse commune uit München die zichzelf Amon Düül noemt. Het betreft een groep muzikanten, kunstenaars en activisten die als doel hebben politiek bewuste kunst te maken. Bij het eerste grote muziekoptreden komen er echter twee losse groepen het podium op: Amon Düül en Amon Düül II.
De splitsing ontstaat doordat de meer geoefende muzikanten niet willen opnemen met de leden zonder enige muziekachtergrond en daarom een eigen groep oprichten. Wel is het Amon Düül (nummer I) dat met het nummer 'Mama Düül und Ihre Sauerkrautband Spielt Auf' vermoedelijk de inspiratiebron vormt voor Engelse media om met de term 'krautrock' te komen. Na verloop van tijd zullen de meer gefocuste muzikanten echter richting Amon Düül II trekken, waardoor diens debuutalbum Phallus Dei (1969; inderdaad, penis van God) zowel een wazige, spacey psychedelicatrip als een solide product is, dat West-Duitse rockmuziek in eigen land op de kaart zet.
Knippen en plakken
In 1969 komt daarnaast Monster Movie van Can (foto boven) uit, ook een plaat die laat horen dat het de Duitsers menens is. Zelfs buiten de landsgrenzen oogst het album lof, doordat de aparte rocktrip waarin hypnotiserende herhaling hoogtij viert zowel uniek als professioneel klinkt. Can, nu een van de bekendste onder de krautrockgroeperingen, ontstaat nadat Stockhausenstudent Holger Czuway zelf lesgeeft en een van zijn leerlingen bij hem 'I Am the Walrus' van The Beatles voorspeelt. Het zou Czuway, die nauwelijks bezig is met rockmuziek maar juist experimenteert met het samenbrengen van klassieke en elektronische muziek, aanzetten tot het luisteren naar The Velvet Underground en Jimi Hendrix. Hierdoor geïnspireerd richt hij samen met Irmin Schmidt - die ook bij Stockhausen had gestudeerd - en de betreffende tien jaar jongere leerling de band op die uiteindelijk Can zou worden.
Al snel wordt de tegenwoordig legendarische drummer, Jaki "de menselijke metronoom" Liebezeit erbij gehaald, die met zijn opmerkelijke, repetitieve drumstijl de muzikale basis legt tijdens de vaak uren durende jamsessies. Deze worden opgenomen en door Czuway opgeknipt tot de uiteindelijke nummers die op plaat verschijnen. Een revolutionaire werkwijze voor een rockband. Met name als een aantal jaren later de rondzwervende Japanner Damo Suzuki als zanger aan het collectief wordt toegevoegd, stijgt de groep boven zichzelf uit: vooral Tago Mago (1971) wordt als mijlpaal gezien.
Ohr
Het is door platen als Phallus Dei en Monster Movie dat de jonge krautrockscene professionaliseert en labels serieuze interesse krijgen. Zo richt het West-Duitse label Metronome in 1970 het zijproject Ohr op, dat zich moet richten op binnenlandse muziek. Bands die er hun intrek nemen zijn onder meer Embryo, die progrocktracks maakt met een flinke scheut jazz, en Tangerine Dream, een enorm innovatieve en populaire groep die zich toelegt op uitgesponnen, spacey synthesizerstukken. Er mogen en kunnen dingen die andere labels nooit hadden aangedurfd. Het Ohrproject blijkt succesvol en zo wordt de weg voor de stroming weer wat verder geplaveid, aangezien meer labels hun angst voor het experimentele beetje bij beetje verliezen en eigenzinnige rock uit eigen land steeds serieuzer genomen wordt.
Synthesizers
Ook Kraftwerk wordt in deze dagen actief, maar nog niet als de synthpopkoning die het later werd. Grappig genoeg staat de dwarsfluit centraal op de nog wat onevenwichtige eerste albums, die bol staan van vreemde experimenten met geluiden en structuren. Ook Kraftwerk is immers hevig beïnvloed door Stockhausen. Het is de uiteindelijke ontdekking van de vele mogelijkheden van de synthesizer die leidt tot de wereldhit 'Autobahn', waarmee Kraftwerk in 1974 tot in de VS doorbreekt.
Dit gebruik van electronica, doorgaans in de vorm van de synthesizers, is bij veel krautrockgroepen essentieel - of het nou het fundament van de muziek vormt, zoals bij Tangerine Dream en Cluster (foto boven), beide essentieel in de ontwikkeling van elektronische muziek, of dat het op nieuwe manieren in rockmuziek wordt geïntegreerd, zoals bij Can en Faust. Laatstgenoemde wordt ontdekt door journalist en producer Uwe Nettlebeck, die als doel heeft een succesvolle rockband te vinden die niets kopieert van wat er in de Engelse en Amerikaanse wereld gebeurt. En hoe bizar de muziek ook uitpakt, het is nota bene Faust die als een van de eersten noemenswaardige populariteit weet te vergaren buiten de landsgrenzen, vooral in het Verenigd Koninkrijk. Dit mede doordat het pas opgerichte, inmiddels vrij legendarische label Virgin met het idee komt om een album uit te geven voor de prijs van een single. (Meer over Faust is te lezen in dit portret van de band.)
David Bowie en U2
En zo volgt in het begin van de jaren zeventig een reeks klassieke releases van onder meer Neu!, Faust, Can, Harmonia en Popol Vuh. Het zijn stuk voor stuk albums die anders klinken dan de rest van de westerse muziek, maar die op hun beurt die muziek zelf beginnen te beïnvloeden door de volstrekt nieuwe wijze waarop ze haar benaderen. Voor een lastig definieerbaar genre als krautrock, dat meer door muzikale instelling en tijdsgeest wordt bepaald dan door een specifieke sound, is het vervolgens moeilijk een grens aan te geven van het begrip. Vaak wordt die grens ergens halverwege de jaren zeventig gelegd, wanneer veel oorspronkelijke krautrockbands alweer gestopt zijn of, zoals Kraftwerk (foto boven), volledig nieuwe wegen zijn ingeslagen. West-Duitsland heeft zich dan gevestigd als karakteristieke en invloedrijke muzieknatie.
In de jaren die volgen, en nu nog altijd, is die invloed voelbaar. Berlijn blijkt een magneet voor buitenlandse artiesten: onder meer David Bowie, U2 en, meer recentelijk, Thomas Azier trekken ernaartoe, op zoek naar inspiratie. De Duitse groep Einsturzende Neubauten, opgericht in de jaren tachtig, is een goed voorbeeld van een band die direct voortkomt uit de krautrocktraditie. Nog steeds worden krautrockgroepen door opvallend veel grote rockbands, van The Fall tot Manic Street Preachers, genoemd als belangrijke inspiratiebronnen en is de Duitse elektronische scene (denk aan namen als Gas, Dominik Eulberg en Pantha Du Prince) immer vooraanstaand. Maar bovenal heeft de krautrockperiode een machtig archief aan prachtalbums achtergelaten die tot de dag van vandaag het beluisteren waard zijn. Nog niet bekend met de muziek maar inmiddels wel benieuwd? Klik dan hier voor een selectie van zeven platen die de moeite meer dan waard zijn.
http://www.kindamuzik.net/achtergrond/dossier-krautrock/krautrock-een-beknopte-geschiedenis/25208/
Meer Dossier Krautrock op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/dossier-krautrock
Deel dit artikel: