• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Holland Festival 2016: Melancholia

Zoals de ouden zongen, piepen onze gymschoenen.
14 juni 2016, Muziekgebouw aan 't IJ, Amsterdam

Tekst: Sven Schlijper

Publicatiedatum: 16 juni 2016

Melancholie als negatieve gemoedstoestand, kent u dat gevoel? (Muziek)theatermakers Sebastian Nübling en Ives Thuwis niet, althans niet op die manier, maar wel menen ze om zich heen te zien dat melancholie als een onwenselijkheid ervaren wordt. Een bedachtzaam antwoord op de vraag hoe het gaat alleen al wordt geproblematiseerd. #besttimes #lovemylife.

Hoe erg is het om je bewust te zijn van je alleen-zijn, de chaos van de wereld te overpeinzen en uit het raam te staren als een meditation sur ma mort future? Precies dat was in de zestiende en zeventiende eeuw een vruchtbare voedingsbodem voor de kunsten, niet zelden troostrijk. Nübling en Thuwis spiegelen die melancholie in de hedendaagse pendant, voor 'de jeugd van tegenwoordig', onder het motto, afkomstig uit een eenregelig gedicht van Julia Engelmann: "Eines Tages, Baby, werden wir alt sein und an all die Geschichten denken, die wir hätten erzählen können." Totaaltheater dus, voor het te laat is en je ervan baalt dat je je verhaal niet verteld hebt.

Tobbend zit de grote figuur in de prent 'Melancholia' van Albrecht Dürer voor zich uit te staren. Vleesgeworden vraag, zonder direct antwoord. Niet per se terneergeslagen depressiviteit, maar wel een vorsend peinzen in een toestand buiten de tijd. Daar is niets negatiefs aan en het is al helemaal geen mentaal obstakel. Melancholie dus, met in de kern het binnenhouden en beleven van de warrige wereld buiten je én van je eigen, evenmin volledig verklaar- of stuurbare denken, met bewustzijn van je limieten, ook in de vorm van je eigen eindigheid: de sterfelijkheid. De opdracht aan de creatieve geest is om dit dan en daar te (weer)spiegelen, zo interpreteren Nübling en Thuwis melancholie.

In de tegenwoordige tijd lijken we continu met elkaar verbonden en de jeugd Instagramt erop los. Je kunt alles weten of - om maar wat te noemen - draaien. Ken je een film of compositie niet: even opzoeken op Google, maar ken je ze daarmee dan wel? Is Wikipedia een bron? Ga je steeds harder gillen in je comments omdat anders niemand reageert? En nog iets: de melancholicus van Dürer overdacht de onkenbaarheid, wilde naar een ideaal toe. Dit ideaal ligt nu voor het oprapen, zo tonen Nübling en Thuwis. Zie de gefilterde kiekjes onder de perfecte hoek genomen die Doutzen, Kendall en Sylvie plaatsen. Dát zijn de spiegels geworden, de - uit en te na gecontroleerde of gecontroleerd gepresenteerde - idealen, buiten jezelf gevonden en een wereld die daaraan niet voldoet. Een zelf dat dit niet is. En een storm aan myriaden van impulsen die elk moment om aandacht brullen, zodat je nooit alleen lijkt, al heeft niemand interesse in jou. Die ontwikkeling als perpetuum mobile en vicieuze cirkel ineen: wanneer iedereen schreeuwt, hoort niemand iemand en schreeuwt iedereen nog maar wat harder... Altijd mooi weer. Altijd #bestfriends #goodtimes. Allemaal samen, tegelijkertijd schreeuwend: allemaal alleen in de wereld.

Welke wereld dan? Die van de projectie, buiten jezelf? Op het grote scherm of het kleine van je telefoon? De projectie die Plato al beschreef? Luister je naar de intense, door merg en been snijdende zang van countertenor Tim Mead of kijk je naar zijn hoofd, geprojecteerd op het grote doek? Zingen ze nu live of is het een film? Wacht, het doek blijkt half doorschijnend. Ze zijn er: hier en nu, live. Hoe tastbaar - hoe écht en waarachtig, en tegelijk ook op de schermpjes. Trekt de ene wereld dan niet ongemerkt aan je voorbij? Is dat erg? Zijn dat niet gewoon andersoortige filters die je helpen te schiften uit bombardementen om aandacht smekende indrukken? En die melancholie van nu, is die niet tast- en grijpbaar in de vorm van een telefoon? Gereed voor herbeleven zelfs, als nooit te voren?!

Zonder vooroordelen of vingers die wijzen en veroordelen laten Nübling en Thuwis over de jongelingen een parade aan oude muziek rollen die ze veelal als nog niet-begrijpend presenteren, niet-doorgrondend vooral. Eenzaamheid en hunkering, de dame in de verte als uitgestelde 'beloning', de ontluikende passie. Het fenomenale La Cetra Barockorchester speelt met drie fabelachtige vocalisten werken van onder anderen Monteverdi, Eccles en Frohberger. Destijds muziek voor de happy few. Die staat nu tot onze beschikking. Die is overgeleverd, net als de literatuur, de poëzie en bijvoorbeeld Dürers prent.

Wat resteert van vandaag? En is dat nog te vinden over een paar honderd jaar? Als deze voorstelling als videootje online was gezet, was die dan gevonden en tot het eind - dat pas na twee uur komt - bekeken? Was die projectie op een scherm(pje) dan - zoveel - anders geweest dan de ervaring in het Muziekgebouw? De muziek alleen al is er nu wél voor iedereen, de prent kun je met een paar klikken vinden. Pak die winst?!

Twintig jongeren dwalen en dolen dansend over het podium. Verbijsterd horen ze de oude muziek, die buiten hun referentiekader valt, aan. Schuddend, trillend - hun melancholie lijfelijk gemaakt. Wat moet je met niet begrijpen: duurt lang, zo'n stuk. Dóór, naar de volgende kick, like of comment? Is dat het verhaal dat zij nalaten? Wie schrijft die blijft, misschien. Zoals Mead, wiens handschrift op de muur verschijnt. Hoe verhouden statusupdates of filterfoto's op Snapchat zich daartoe? Moeite doen om ergens goed in te worden, heeft dat nu nog nut? De vertwijfeling van de jongeren ligt ook - en niet zo'n beetje ook - in de spiegeling aan het ideaal dat er al is, achter die paar klikken. Waarom zou je nog iets maken als het toch niet perfect wordt en er ook nog eens niemand op let? En wat zijn ze toch druk, een scherp contrast met Mead, die tegenover hen zeker een half uur niets anders doet dan tekenen op een velletje papier tegen de muur, geconcentreerd en gefocust.

Het zielenleed van de jonge dansers, valt uiteen in Basinski-achtige echo's van de oude muziek en in ogenschijnlijk nutteloze activiteiten als een basketbal tegen een muur gooien en zelfs doorgaan met die beweging als de bal weg is. Of proberen drie ballen te balanceren en dit al na één mislukte poging opgeven. Toch dromen de jongeren. Ze willen heel graag, suggereren de (gemaakt?) gepassioneerde blikken die ze in de zaal werpen. De rusteloosheid en de rafelranden van onafgemaakte inzetten en bewegingen, dit falen en feilen - hier live en zonder opsmuk of filter - ach het is van alle tijden: zoals de ouderen zongen, zo piepen de razende gymschoenen van de jongen.

Hyperactieve, rusteloze selfiecultuur als instant doekje voor het bloeden, bij wijze van medicatie tegen weemoed, verlangen, eenzaamheid en vorsend peinzen? Nübling en Thuwis zien het wel. Hun contrasten tussen toen en nu zijn sporadisch romantisch zwaar aangezet, met passie en pathos. En toch is de melancholie zoals de twee die invullen niet alleen het leitmotiv, maar ook de kern. De middelen die dit uitdrukken, veranderen met de tijd. En de tijd zelf - dat had Dowland (nog) niet in de smiezen - verandert eveneens. Ook onder de vele schijnbaar verbondenen op social media blijft "Einsamkeit, du Qual der Hertzen": je bent alleen in een menigte die naar een schermpje staart. Dat alles in twee uur, die geen azijnzeikerige, hoofdschuddende voorstelling oplevert van en voor zure, oude lullen, want Melancholia bevat nóg een inverse. Die jongeren, dat zijn wij allemaal. Hoe gaat het nu, echt?!

Foto's copyright Sandra Then

http://www.kindamuzik.net/live/sebastian-n-bling-ives-thuwis-theater-basel-la-cetra-barockorchester/holland-festival-2016-melancholia/26763/
Meer Sebastian Nübling, Ives Thuwis, Theater Basel, La Cetra Barockorchester op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/sebastian-n-bling-ives-thuwis-theater-basel-la-cetra-barockorchester